Ο Τορπιλισμός της «Έλλης» και η Ιταλική Προβοκάτσια του Δεκαπενταύγουστου 1940.

 

Ο Τορπιλισμός της «Έλλης» και η Ιταλική Προβοκάτσια του Δεκαπενταύγουστου 1940.

Έχουν περάσει 85 χρόνια από τον τορπιλισμό της «Έλλης», που έγινε σαν σήμερα, 15 Αυγούστου 1940, εν καιρώ ειρήνης, από ιταλικό υποβρύχιο. Ακόμα και σήμερα ακούγονται φωνές που υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει επιλέξει το στρατόπεδο των Ιταλών και των Γερμανών. Όμως καμία από αυτές τις φωνές δεν αναφέρει ποια θα ήταν η πραγματική τιμή μιας τέτοιας “συμμαχίας”: παραχώρηση εδαφών, απώλεια εθνικής κυριαρχίας και ηθική ταπείνωση του Έθνους. Ποια είναι όμως η ιστορική αλήθεια; Η Ιταλία, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, είχε επανειλημμένα εχθρική στάση απέναντι στην Ελλάδα:

1. Η διαχρονική εχθρική στάση της Ιταλίας απέναντι στην Ελλάδα στον 20ό αιώνα

Η Ιταλία, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού, αντιμετώπισε την Ελλάδα όχι ως σύμμαχο, αλλά ως εμπόδιο στην επεκτατική της πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Η επιθετική της στάση καταγράφεται σε κρίσιμες στιγμές της ελληνικής ιστορίας:

Δημιουργία του Κράτους της Αλβανίας (1912-1913):

Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, η Ιταλία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση της Αλβανίας, κυρίως για να αποκόψει την Ελλάδα από τη Βόρειο Ήπειρο και να εμποδίσει την έξοδό της στην Αδριατική. Η Ρώμη δεν επιθυμούσε μια ισχυρή ελληνική παρουσία στα δυτικά Βαλκάνια.

Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922):

Η Ιταλία όχι μόνο δεν υποστήριξε την ελληνική προσπάθεια, αλλά και ενίσχυσε τον Κεμάλ Ατατούρκ, παρέχοντας όπλα και υλικό, βλέποντας την Ελλάδα ως ανταγωνιστή στη Μικρά Ασία. Παράλληλα, διεκδικούσε περιοχές της νοτιοδυτικής Ανατολίας.

Βομβαρδισμός της Κέρκυρας (1923):

Με αφορμή τη «Δολοφονία Τελλίνι» στα ελληνοαλβανικά σύνορα, η Ιταλία κατέλαβε και βομβάρδισε την Κέρκυρα, εκβιάζοντας την ελληνική κυβέρνηση και επιδεικνύοντας ξεκάθαρα τον ιμπεριαλιστικό της χαρακτήρα.

Κατοχή των Δωδεκανήσων (1912-1947):

Αν και η Ιταλία κατέλαβε τα Δωδεκάνησα προσωρινά το 1912 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν τα επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα όπως είχε συμφωνηθεί, τα ενσωμάτωσε στην επικράτειά της και επιχείρησε συστηματικό εκιταλισμό των κατοίκων.Η συστηματική αυτή πολιτική έδειχνε πως η Ιταλία του Μουσολίνι, στα πρόθυρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν θα δίσταζε να προβεί σε ένοπλη πρόκληση για να δοκιμάσει την ελληνική αντοχή.

2. Ο τορπιλισμός της «Έλλης» – Προάγγελος πολέμου

Στις 15 Αυγούστου 1940, ανήμερα της Παναγίας, το ελαφρύ καταδρομικό «Έλλη» βρισκόταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου, συνοδεύοντας τον εορτασμό του θρησκευτικού προσκυνήματος. Χωρίς να έχει κηρυχθεί πόλεμος, το ιταλικό υποβρύχιο «Delfino» εξαπέλυσε τρεις τορπίλες εναντίον του πλοίου.Μία τορπίλη πέτυχε το στόχο, προκαλώντας μεγάλες εκρήξεις και παρασύροντας στον θάνατο 9 ναύτες και τραυματίζοντας δεκάδες. Οι άλλες δύο τορπίλες κατέληξαν στο λιμάνι, προκαλώντας υλικές ζημιές. Η ιταλική επίθεση ήταν ξεκάθαρη πράξη πολέμου. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση –γνωρίζοντας την υπεροπλία του Άξονα και επιδιώκοντας να κερδίσει χρόνο– απέφυγε την άμεση κήρυξη πολέμου. Επισήμως, ο Μεταξάς μίλησε για «άγνωστο δράστη», αν και διπλωματικά ήταν βέβαιο ότι επρόκειτο για την Ιταλία.

3. Ο μονόδρομος της συμμαχίας Ελλάδας με την Αγγλία

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας και η ναυτική ισχύς της Μεσογείου έκαναν φανερό ότι, σε περίπτωση σύγκρουσης με την Ιταλία, η μόνη μεγάλη δύναμη που μπορούσε να υποστηρίξει αποτελεσματικά την Ελλάδα ήταν η Μεγάλη Βρετανία. Η Αγγλία είχε ισχυρά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, ήλεγχε την Κύπρο, τη Μάλτα και τη Διώρυγα του Σουέζ, και δεν θα επέτρεπε στον ιταλικό στόλο να κυριαρχήσει. Για την Ελλάδα, αυτό σήμαινε πως η ουδετερότητα μπορούσε να παραταθεί μόνο μέχρι το σημείο που δεν θα έθιγε τις αγγλικές στρατηγικές ανάγκες. Ο Μεταξάς, ως ρεαλιστής στρατιωτικός ηγέτης, γνώριζε ότι αν και οι σχέσεις με την Αγγλία είχαν και σκιές (Μικρασιατική Καταστροφή, επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου), σε περίπτωση πολέμου η βρετανική ναυτική ισχύς ήταν ο μοναδικός παράγοντας που μπορούσε να αποτρέψει την ολοκληρωτική ιταλική κυριαρχία.

4. Ο Ιωάννης Μεταξάς ως ηγέτης

Ο Ιωάννης Μεταξάς, στρατιωτικός, μηχανικός και πολιτικός, είχε πλήρη επίγνωση της στρατηγικής θέσης της χώρας και της απειλής του Άξονα. Από το 1936, με την εγκαθίδρυση της 4ης Αυγούστου, προχώρησε σε:

Εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων με οχυρωματικά έργα (Γραμμή Μεταξά), αύξηση του στρατιωτικού εξοπλισμού και ενίσχυση του ναυτικού.

Εθνική αυτάρκεια μέσω οικονομικής πολιτικής που μείωνε την εξάρτηση από εισαγωγές.

Εθνική συσπείρωση με έμφαση στην παιδεία, την κοινωνική πολιτική και την εργασιακή προστασία.

5. Η θεωρία του Κλαούσεβιτς και η ελληνική πραγματικότητα

Ο Κλαούσεβιτς, στο μνημειώδες έργο του Vom Kriege («Περί Πολέμου»), υποστήριξε ότι τα ζωτικά συμφέροντα ενός κράτους παραμένουν σταθερά στον χρόνο, καθοριζόμενα από τη γεωγραφία, τους πόρους και τη θέση του στο διεθνές σύστημα. Οι κυβερνήσεις αλλάζουν, οι ιδεολογίες μεταβάλλονται, αλλά οι θεμελιώδεις στρατηγικές ανάγκες μένουν ίδιες. Η περίπτωση Ελλάδας – Ιταλίας αποδεικνύει αυτή τη θέση: από τη δημιουργία του αλβανικού κράτους μέχρι τον τορπιλισμό της «Έλλης», η Ρώμη επεδίωκε σταθερά να περιορίσει την ελληνική επιρροή και να ελέγξει ζωτικούς θαλάσσιους δρόμους. Για την Ελλάδα, η προστασία των θαλάσσιων συγκοινωνιών, των νησιών και της ηπειρωτικής ενότητας ήταν –και παραμένει– αμετάβλητη εθνική ανάγκη.

Συμπέρασμα

Ο τορπιλισμός της «Έλλης» δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό, αλλά κορύφωση μιας μακράς σειράς ιταλικών προκλήσεων. Ήταν το προοίμιο της σύγκρουσης Ελλάδας – Ιταλίας, σε μια εποχή που η γεωπολιτική θέση της χώρας την οδηγούσε αναπόφευκτα προς την αγγλική συμμαχία. Ο Ιωάννης Μεταξάς, με την ψυχραιμία και τη διορατικότητά του, κατάφερε να μετατρέψει αυτή την προβοκάτσια σε χρόνο προετοιμασίας, ώστε η Ελλάδα να αντιμετωπίσει τον εχθρό ενωμένη και έτοιμη.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διαμόρφωση των συμμαχιών στα Βαλκάνια αποτέλεσε μονόδρομο για την Ελλάδα, καθώς το γεωπολιτικό περιβάλλον ήταν ξεκάθαρα εχθρικό. Η Ιταλία, κατέχοντας ήδη τα Δωδεκάνησα, με βλέψεις επεκτατικές προς την Ήπειρο και τα νησιά του Ιονίου, η Βουλγαρία με το πάγιο όνειρο της προσάρτησης της Μακεδονίας και της Θράκης, και η Αλβανία, υποχείριο του ιταλικού φασισμού, είχαν και τότε —όπως και σήμερα— συμφέροντα αντικρουόμενα προς την ελληνική κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα δεν είχε την πολυτέλεια επιλογών· η προσχώρηση στο στρατόπεδο των δυνάμεων που μπορούσαν να εξισορροπήσουν αυτές τις απειλές δεν ήταν απλώς επιλογή, αλλά αναγκαστική στρατηγική επιβίωσης.

Ανδρέας Γενιάς πρόεδρος του Εθνικού Πολιτικού Κινήματος Ιερός Λόχος